Dược thảo và thuốc Bắc cũng từ thực vật mà ra và đôi khi lấy từ động vật. Tuy nhiên cách ứng dụng thì khác nhau rất nhiều về nguyên tắc nghiên cứu và lâm sàng trị bệnh.
Nhân loại Ðông cũng như Tây đều có nói tới âm dương, nhưng dùng nó để lý luận trong y học thì rõ ràng Ðông áp dụng chủ yếu hơn Tây. Thiết tưởng chúng ta nên tìm hiểu để biết những khác biệt về dược thảo và thuốc Bắc thường dùng hằng ngày, hỗ trợ cho sức khỏe và đời sống con người.
Sự khác biệt về âm dương
Thuốc Bắc phân biệt về âm dương. Tại sao phải phân biệt về âm dương? Theo Y Lý Y Khoa Ðông Phương, học thuyết âm dương là tự hào của người phương Ðông, đặc biệt đối với Ðông Y.
Người xưa chỉ gọi âm dương tổng quát một lần (thái cực, thị sinh lưỡng nghi). Sau đó cũng là thuộc âm dương, nhưng đều có tên gọi khác nhau, nếu còn dùng hai chữ âm dương thì là từ ghép với một thể khác; thí dụ chỉ dùng từ đơn hoặc âm, hoặc dương.
Còn như các cặp hàn nhiệt, khí huyết, thủy hỏa thì đã có tứ tượng, nên phân biệt âm dương rõ ràng như loại hàn thì có âm hàn, dương hàn; loại nhiệt thì âm nhiệt, dương nhiệt; loại khí thì có âm khí, dương khí; loại huyết thì có âm huyết, dương huyết; loại thủy thì có dương thủy, âm thủy: loại hỏa thì có dương hỏa, âm hỏa…
Trong tự nhiên, sự vật nào cũng có hai mặt âm dương hình thành, một bản chất không thể chia lìa với hiện tượng như thời ngày và đêm; không có trên dưới, trong ngoài; giống có đực cái… cơ cấu của dịch lý là đạo tự nhiên hằng có giữ các cặp âm dương kể trên.
Luận đạo âm dương phải tuân thủ đạo tam cực mà tự nhiên thể hiện bằng các khiếu nơi mặt mỗi người, trên là mặt, giữ là tai-mũi, dưới là miệng.
Ðạo tư nhiên, đâu đâu cũng biểu hiệu có ba cực, cho nên ngoài lý luận âm dương đối lập, chúng ta còn phải áp dụng âm dương thống nhất kéo dài bằng cách lập luật biểu lý, là bỏ quên một màng lưới kinh lạc gọi là tấu hằng có nơi con người.
Âm dương là hiện tượng những cơ cấu liên kết thành một thể mới là bản chất đạo, chính là đường liên kết này. Cho nên làm thuốc Ðông Y mà không hiểu đạo lý thì tất nhiên luận âm dương sai lệch.
Thuốc Ðông Dược đã được người xưa phân biệt và xếp loại thuộc dương, âm một cách chính xác để áp dụng chữa bệnh. Rồi sau đó mới kèm theo những đặc tính khác như giáng khí, tiêu thấp, tiêu đàm, lợi tiểu, tả hạ,…
Thí dụ, khi một bệnh nhân bị bón, đi cầu không được, tới người thầy thuốc Ðông Y phải tìm hiểu nguyên nhân vì bón như ăn nhiều thức ăn có nhiều chất đạm, thịt chẳng hạn, hay bón do ăn thức ăn có nhiều dương tính, hay cơ thể có thực hỏa gây ra bón. Có nghĩa là định bệnh theo âm dương.
Nếu:
– Do thực hỏa gây ra bón thì người thầy thuốc phải dùng thuốc có tính chất hàn (thuộc âm) để thanh nhiệt trong cơ thể, đồng thời dùng thêm dược thảo khác cho đi đại tiện dễ dàng, và điều chỉnh âm dương quân bình thì bệnh sẽ hết.
– Còn khi dùng dược thảo thì không quan tâm tới âm dương khi trị liệu. Cho nên đôi khi dùng bị phản ứng phụ làm chúng ta cảm thấy hồi hộp vì nóng quá, làm tim đập nhanh hơn, gây mất ngủ, miệng đắng… hay đôi khi chân tay bị lạnh là vì không quan tâm tới tính chất âm dương trong dược thảo.
Sự khác biệt về khí hóa
Trong quá trình trao đổi từ dương đến âm gọi là biến, và từ âm đến dương gọi là hóa.
Tây Y quan tâm tới thần kinh và nội tạng, còn Ðông Y chú trọng tới kinh lạc và tạng phủ. Tuy nhiên có chỗ rất khác nhau là Tây Y phân biệt thần kinh giữa các cơ quan ngoại vi và nội tang, trong khi đó Ðông Y lại nhìn hệ kinh lạc toàn diện từ ngoài là giác quan, giữa là kinh lạc, trong là tạng phủ đều thống nhất, trải suốt và dính liền.
Ðông Y truyền thống chú trọng tới cơ sở khí hóa nơi thân người, gọi là nhân thân khí hóa. Cơ sở của mạng lưới này gọi là kinh khí (có quan hệ với trời) và cũng được gọi là kinh lạc (có quan hệ với đất), do đó kinh lạc nơi thân người cũng có ba thành phần là khí kinh lạc (khí là vật thuộc trời, kinh là đường nơi thân, lạc là chất thuộc đất).
Cây cối hay dược thảo cũng như mọi chúng sinh đều phải sống thuận theo thiên nhiên âm dương, ngũ hành và khí hóa.
Chúng ta ở vùng nhiệt đới như Việt Nam chẳng hạn. Khi chúng ta tới Hoa Kỳ, ở những vùng khí hậu lạnh lẽo như Main, Minnesota, Boston… chúng ta cảm thấy lạnh và rất khó chịu. Nhưng sau một thời gian thì cơ thể chúng ta sẽ thích hợp với hoàn cảnh.
Những cây dược thảo cũng vậy, nên sâm Ðại Hàn ở vùng cực lạnh muốn sống còn phải hấp thụ dương khí của trời đất để sống, nên sâm Ðại Hàn được xếp vào loại bổ dương.
Khi chúng ta bị dương suy, uống sâm Ðại Hàn chúng ta cảm thấy ấm lại và ngoài ra nó còn hấp thụ được khí hạo nhiên của trời đất, cho nên chúng ta cảm thấy nhiều sinh lực khi uống vào, mặc dù đem phân tích theo vật chất thì không có nhiều loại vitamin là như vậy.
Dược thảo chỉ được phân tích những thành phần vật chất, còn khí hóa không phân tích được đó là lý do khác biệt giữa Ðông Dược và dược thảo.
Thí dụ, đương quy là một loại dược thảo được mệnh danh là nữ hoàng của dược thảo tại Âu Châu. Ðông Dược xếp đương quy vào loại bổ âm hay bổ huyết, vị ngọt, cay, đắng và ấm vào các đường kinh gan, tâm và tì.
Phân tích đương quy gồm có vitamin A, B12 và E. Ðương quy có tác dụng làm thư giãn, an tâm và tan máu bầm, thư giãn bắp thịt, thông huyết và loãng huyết.
Ðương quy đối với Ðông Y vô cùng quan trọng để nuôi dưỡng cho cơ thể quý phụ nữ như bổ huyết, nuôi dưỡng những tuyến nhỏ, giúp điều hòa kinh nguyệt và điều chỉnh những bất thường của kinh kỳ và tình trạng mất kinh.
Nghiên cứu tại Ðức cho biết đương quy giúp cho hệ thống hô hấp, làm thu giãn khí quản, vì vậy đương quy được dùng để chữa bệnh cảm và ho.
Ðương quy còn giúp gia tăng sức mạnh cho hệ miễn nhiễm, gia tăng hồng huyết cầu và làm loãng máu cục. Gần đây tại Hoa Kỳ dùng đương quy để trị bệnh dị ứng. Ðương quy được nhiều nước trên thế giới dùng để bổ huyết, trị mụn, dùng chống ung thư, táo bón, nhức đầu, đau lưng và chứng tắc mạch máu.
Xem như vậy đương quy dùng trị được nhiều bệnh, nhưng Ðông Dược xếp đương quy vào loại bổ máu và nhất là dùng cho quý phụ nữ, tuy là thuốc bổ âm nhưng vẫn hấp thụ được khí hóa, nên là ôn dược. Người thiếu máu dễ lạnh, dùng ôn dược như đương quy sẽ không bị phản ứng phụ và giúp ấm áp cơ thể theo đúng với quy luật âm dương, khí hóa trong vũ trụ và nhân thân.
Sở dĩ tôi viết về sự khác biệt để chúng ta lưu ý khi sử dụng dược thảo cho thích hợp với cơ thể chúng ta, sẽ có nhiều cơ hội giúp chúng ta chóng lành bệnh và tránh bị phản ứng phụ.
